W niniejszej monografii interesujemy się przede wszystkim człowiekiem: jednakże dla uwypuklenia tego, co stanowi jego specyfikę w dziedzinie uczenia się, konieczne są – choćby bardzo skrótowe – porównania ze zwierzętami. Pewne wyniki badań porównawczych człowieka i zwierząt były przedstawione już w rozdziałach poprzednich, dotyczyły cne jednak głównie związku dojrzewania i uczenia się.
Nie ulega wątpliwości, że efekty, jakie osobnik osiąga w wyniku uczenia się, zależą w pewnej mierze od jego właściwości, a wśród nich można wyróżnić cechy gatunkowe, rozwojowe i indywidualne.
W rozdziale tym zajmiemy się cechami gatunkowymi, szukając odpowiedzi na pytanie, co stanowi spocyfikę uczenia się człowieka, w czym jest cno podobne, a w czym różni się od uczenia się zwierząt.
Na podstawie potocznych obserwacji można z łatwością wymienić dziedziny, w jakich uczenie się zachodzi tylko u człowieka. Gdy chcemy jednak przeprowadzić bardziej ścisłe porównania, zadanie okazuje się niełatwe.
Problem jest trudny metodologicznie ze względu na to, że między człowiekiem a zwierzęciem istnieją znaczne różnice w funkcjonujących u nich układach sygnałów. Większość sygnałów odgrywających w życiu człowieka bardzo dużą rolę, przede wszystkim te, które wiążą się z systemem słownym, jest zwierzętom w ogóle niedostępna, aczkolwiek zdolność komunikowania się nie jest cechą wyłącznie ludzką (Pawłów, 1952: Iwanow-Smo- leński, 1954). Z drugiej strony, szereg sygnałów ważnych w życiu zwierząt nie jest odbieranych przez człowieka (Dembowski, 1950: Carmichael, 1964).
